Phóng sự đặc biệt: Cận cảnh Bô xít Nhân Cơ
Chuyến xe đò
cuối cùng đưa chúng tôi đến Đắc Nông lúc trời chạng vạng tối, khung cảnh của nóc
nhà Đông Dương đây sao? Có một vẻ gì đó trầm mặc, u uất làm những cư dân trẻ của
Sài Gòn chúng tôi bỡ ngỡ. Bên đường là những cánh rừng trơ trụi, những ngọn đồi
trọc chơ vơ thoắt ẩn hiện trong bầu trời nhá nhem.
Bây giờ đang là những ngày đầu tháng tư, Đắc Nông phơi bày một vẻ ngổn ngang
giống như một đại công trường đang thi công cẩu thả. Dọc theo quốc lộ 14, đâu
đâu cũng thấy sự bừa bộn bởi nạn đào bới và san lấp. Hai bên đường, những lớp
đất đá khô cằn vừa bị cày bật lên. Người ta đang làm một con đường rất lớn để
phục vụ cho những đoàn xe tải rầm rộ chạy hối hả ngày đêm . Thiên nhiên đang bị
những bàn tay thô bạo của con người tàn phá...
Trụ sở
Công ty Cổ Phần Alumin Nhân Cơ - nơi được giao dự án thăm dò & khai thác Bauxite
Xuống xe ở thị xã Nhân Cơ, trời tối mịt. Chúng
tôi ghé tìm nhà dân xin ngủ lại qua đêm. Những
ngày này, nghe nói tình hình Đắc Nông khá
căng thẳng, đặc biệt tại xã Nhân Cơ - nơi dự án Bô-xít đang được triển khai. Vì
là những người lạ, nên đi đến đâu chúng tôi cũng bắt gặp những ánh mắt dõi theo,
những cái nhìn không hiểu vì tò mò hay dò xét. Trước khi đến đây, tôi cũng đã
nghe nhiều lời cảnh báo từ bạn bè về một vùng đất - nơi người dân luôn được
tuyên truyền phải "đề cao cảnh giác", "tố giác tội phạm", và "chống kẻ địch"...
Đội thăm
dò Bauxite nằm ngay gần đó, nhưng không cho ai đặt chân vào
Toàn cảnh
công trường xây dựng nhà máy rộng 200 ha, có thể quan sát thấy từ xa
Cơn mưa bắt đầu nhỏ hạt, chúng tôi tìm được nhà
một người dân tốt bụng cho tá túc qua đêm. Khi cơn mưa nhẹ trái mùa chấm dứt,
hơi đất bốc lên, một mùi hương đằm thắm nồng nàn.
Cách quốc lộ 14 vài trăm mét chúng tôi thấy một công trường đèn điện sáng quắc
với những ánh đèn xe tải qua lại nhộn nhịp. Hỏi ra mới biết, chúng tôi đang đứng
rất gần nơi dự án Bô-xít đang được triển khai. Nghe kể lại rằng, có lúc công
trường hoạt động gấp rút cả ngày lẫn đêm cho kịp tiến độ. Khi ấy, người dân
quanh đây không đêm nào ngủ được bởi tiếng ồn của máy ủi đất, xe tải nặng... .
Nhà cửa cứ rung rinh khi có từng đoàn xe tải chở đất đá đi qua.
Cả cái hồ
nước này, và những vùng xung quanh sẽ được quy hoạch làm hồ chứa bùn đỏ và nước
thải Bauxite rộng đến 300 ha. "Quả bom bùn triệu tấn" sẽ được đặt ở đây
Đêm xuống, khí lạnh từ cao nguyên tràn về, chúng
tôi thiếp đi vì mệt mỏi sau chuyến đi khá gian khổ vì xe đò nhồi nhét quá nhiều
người.
Ánh nắng ban mai rọi vào làm căn nhà gỗ sáng rực, chúng tôi cũng lần lượt thức
giấc. Buổi sáng Tây Nguyên thật tuyệt, bầu trời trong xanh, nắng dịu. Đứng ngay
vị trí đêm qua, chúng tôi ngước nhìn về phía công trường cách chừng nửa cây số.
Dưới ánh sáng ban ngày, hiện ra cả một vùng đất đỏ rộng lớn bị san bằng, trơ
trụi và lạc lõng, bao quanh là ít mảng xanh còn xót lại. Từng chuyến xe tải qua
lại thực hiện nốt những công đoạn cuối cùng của quá trình san lấp. Đứng từ xa,
có thể thấy được sự quy mô của công trình. Chỉ còn vài ngày nữa, người ta sẽ
khởi công xây dựng trên đó một nhà máy luyện Ocid Nhôm rất lớn, có thể hết năm
nay sẽ đi vào hoạt động.
Tạm biệt người chủ nhà tốt bụng, chúng tôi đi bộ ra chợ Nhân Cơ (huyện Đăk Rlấp).
Mặc dù là trung tâm thị xã, nhưng đời sống của người dân không có vẻ sung túc.
Chi phí sinh hoạt cũng khá đắt đỏ so với thu nhập bình quân đầu người. Ở đây, họ
sống chủ yếu bằng nghề trồng tiêu, trồng cafe... Không biết mai này, khi đất đai
trồng trọt không còn, họ sẽ sống ra sao ?
Công
trường xây dựng nhìn gần
Ghé chân tại một quán nước đông đúc ven đường,
chúng tôi chia nhau bắt chuyện với những người dân địa phương. Vượt qua sự nghi
ngại ban đầu, người dân nơi đây dễ dàng cởi mở cùng bạn. Họ nói chuyện một cách
hồn nhiên, vui vẻ và sẵn sàng trả lời những thắc mắc của bạn. Ở đây, hiếm thấy
ai dùng từ "Bô - xít", mà thay vào đó là từ "Alumin" hoặc "quặng nhôm", có lẽ
trong quá trình tuyên truyền, chính quyền địa phương cảm thấy "kỵ húy" với từ
Bô-xít chăng ?
Theo lơi tường thuật của người dân, công trường phía bên kia thuộc Công ty CP
Alumin Nhân Cơ, được tiến hành xây dựng đã 3 năm nay. Chính quyền địa phương đã
giải tỏa hàng trăm hộ dân để lấy đất phục vụ cho dự án xây dựng nhà máy rộng 500
ha này. Rồi đây, khi chính thức đi vào hoạt động, có lẽ cả vùng Nhân Cơ cũng như
toàn tỉnh Đắc Nông này sẽ biến thành một đại công trường ngổn ngang và ô nhiễm.
Đứng từ
con đường đang thi công nhìn vào, thấy một vùng đất bị san bằng hiện rõ
- "Sống không được thì bỏ đi chỗ khác thôi, mình
là dân mà, ô nhiễm thì cho mấy ông nhà nước ở với nhau", một bác xe ôm cười buồn
nói tiếp "Nói thiệt, tui bỏ quê lên đây rồi, giờ nó đuổi chẳng biết đi đâu".
- Một anh thanh niên khác lớn tiếng "ĐM, nó hứa xây nhà máy bự để cho mình có
công ăn việc làm, rốt cuộc toàn cha con tụi nó làm với nhau", hóa ra anh này đã
xin vào làm công nhân khai thác Bô-xít, nhưng không được nhận. Nghe kể, có thời
gian nhà máy tuyển công nhân để đào tạo, bán ra trên 2.000 hồ sơ, mỗi hồ sơ chỉ
vỏn vẹn vài tờ giấy mà đội giá lên đến 50.000 đồng/hồ sơ, cuối cùng chỉ nhận
khoảng 400 công nhân là chỗ thân quen được gửi gắm vào. Được biết, khá đông con
cái cán bộ địa phương cũng được cử sang Trung Quốc đào tạo tay nghề bằng ngân
sách nhà nước.
"Thôi, cứ lo miếng cháo qua ngày đã, tới đâu hay tới đó". Những người khác đồng
tình bằng cách lặng im. Có lẽ, nỗi lo cơm áo gạo tiền đã làm mất dần ý thức phản
kháng của họ. Không biết nói gì thêm, chúng tôi cùng im lặng, ánh mắt mọi người
hướng về phía bên kia con đường, lâu lâu có vài gã chuyên gia Trung Quốc nghênh
ngang đi qua, đưa đôi mắt xấc xược nhìn vào...
Rời khỏi quán, chúng tôi rẽ về phía công trường ngay gần đó. Con đường dẫn vào
nhà máy vẫn chưa làm xong,còn ngổn ngang bừa bộn. Đứng ở con đường này mới có
được cái nhìn bao quát về vùng đất phía bên kia, nơi đang oằn mình vì đào xới.
Trước mắt là cả một vùng đất rộng đến 200 ha bị san phẳng, màu đất đỏ rực lên
trong cái nắng chói chang, nhìn vô duyên, lạc lõng với khung cảnh Tây Nguyên đồi
núi chập chùng.
Đâu đó vẫn có cảm giác yên bình của buổi trưa hè, tiếng ve lao xao, rạo rực....
Đâu đó
vẫn thấy sự sống hiền hòa quanh đây
Vẫn còn nhìn thấy màu xanh của những vườn cafe,
những trảng cỏ dại... nằm rải rác xung quanh, như đang thoi thóp vì cô quạnh.
Vài nóc nhà thấp tè lọt thỏm trong mảng xanh hiếm hoi còn xót lại, nghe nói đó
là những hộ dân chưa chịu di dời vì không chấp nhận giá đền bù quá rẻ mạt. Có lẽ
họ cũng sớm di dời nay mai, vì mảnh đất đó sẽ bị người ta biến thành vùng hồ
chứa bùn đỏ ô nhiễm.
Theo quy hoạch, hồ chứa này rộng đến 300 ha,
hàng năm người ta thải ra đây khối lượng lên đến 11 triệu tấn bùn đỏ và nước
thải. Khi ấy, "quả bom bùn triệu tấn" cứ treo lơ lửng trên đầu cả vài chục triệu
người miền Nam dưới đồng bằng, hạ lưu các con song bắt nguồn từ Tây Nguyên này.
Còn với người dân quanh đây, có cố gắng bám trụ thì đất của họ cũng chỉ là vùng
đất chết mà thôi.
Cận cảnh
công trường xây dựng, những cái lán trại tạm bợ này là nhà ở của Công nhân đào
đất Việt Nam, nằm sâu trong khu vực nhà máy
Khổ thì chỉ có người dân là khổ, còn cán bộ địa
phương thì giàu lên thấy rõ. Khi vừa nghe tin dự án Bauxit sẽ được triển khai,
cán bộ ùn ùn kéo nhau đi mua đất. Nhà gỗ, nhà gạch mọc lên như nấm, có người làm
một lúc cả chục căn nhà. Rồi cây cối cũng mọc lên theo, có nơi hàng chục ngàn
cây được trồng với mật độ cách nhau chỉ 10-15cm/cây (???). Chỉ trong một đêm,
đất nông nghiệp được biến thành đất thổ cư, có sổ đỏ đàng hoàng. Xây cất xong,
cứ bỏ hoang đấy để chờ giải tỏa. Chẳng mấy chốc, ngân sách Nhà nước chi phí cho
việc đền bù, giải phóng mặt bằng bị đội lên hàng chục tỷ đồng, cũng bởi những
ông quan giỏi trục lợi từ tiền thuế của dân này.
Sau lưng
trụ sở Công ty Cổ Phần Alumin Nhân Cơ là khu nhà màu xanh dành cho người Trung
Quốc, có xe buýt đưa rước hẳn hoi
Vừa đi vừa quan sát, chúng tôi càng cảm nhận
được sức nóng hầm hập của một vùng đất đang bị tàn phá. Lâu lâu có những chiếc
xe biển số xanh của nhà nước chở chuyên gia Trung Quốc chạy ngang qua, họ vênh
váo bấm còi, phóng xe bạt mạng, miệng la lối giành đường bằng thứ tiếng nửa Tàu,
nửa Việt tục tĩu....
Thấy chúng tôi không giống người địa phương, họ
đưa những cái nhìn đầy thách thức, có gã phun bãi nước bọt xuống đất, miệng cười
khinh bỉ. Máu nóng dồn lên mặt, gan sôi như lửa đốt, anh bạn đi cùng không giữ
được bình tĩnh, cui xuống vớ lấy một cục đá rất to. Trong tích tắc, những người
khác nhanh chóng giữ chặt tay anh ta lại. "Đừng, không đáng đâu !" - Một người
vội hét lên.
Tôi sẽ không bao giờ quên được hình ảnh này,
người bạn vốn hiền lành như cục bột, bỗng chốc trở nên khác hẳn, đôi mắt giận
giữ đỏ bừng như hai ngọn lửa, bàn tay run run vẫn còn nắm chặt hòn đá, những hạt
đất đỏ vỡ ra, rơi xuống trong tiếng cười khả ố của bọn Tàu vừa bỏ đi.
Quá trình
san lấp vẫn được tiến hành...
Chúng tôi lại tiếp tục đi, một người đứng chụp
hình, những người còn lại che chắn, cảnh giác. Vì là buổi trưa nắng, cho nên
người qua lại không nhiều. Nhưng vẫn có cảm giác hồi hộp bởi những cái nhìn bất
thường, hay những ánh mắt dò xét nấp trong vài quán nước tạm bợ xung quanh. Tình
hình e có điều gì không ổn, chúng tôi liền vờ như quay trở lại, khi thoát khỏi
tầm quan sát của những người "khả nghi", cả nhóm nhanh chóng rút vào một vườn
cafe gần đó tìm cách đi tiếp. Nhận thấy đi đường chính khó có thể vào sâu thêm
được, quan sát kỹ địa hình, chi còn cách là theo nương rẫy của người dân để tiếp
cận gần hơn khu vực nhà máy.
Đường mới hơi khó đi, vì nương rẫy bị bỏ hoang
đã lâu, cỏ mọc ngang đầu, che phủ hết lối đi. Một đám thư sinh quen với việc
ngồi ghế giảng đường ĐH, bỗng chốc phải "trèo đèo, lội suối" cũng nảy sinh lắm
chuyện, những kỷ niệm thật buồn cười. Những giống cỏ dại chưa bao giờ gặp cứa
vào khắp chân tay, hầu như ai cũng mang vài vết xước trên người, nhưng sợ nhất
vẫn là rắn và bò cạp. Lâu lâu cô bé đi cùng hét lên oai oải vì ... bị một con
sâu lạ bám vào vai.
Khu nhà đang xây dành cho các Chuyên gia Trung Quốc
Qua khỏi bãi nương rẫy, chúng tôi đến một khoảng
đất trũng, giống như một đầm lầy. Không biết nước từ đâu chảy về đỏ ngầu, bẩn
thỉu làm chúng tôi thấy rợn rợn. Có lẽ nguyên nhân chính là do quá trình xây
dựng nhà máy đã làm cho nguồn nước biến đổi. Lội qua dòng nước, cảm giác ngứa
ngáy lan khắp chân tay, lớp đất mềm ở đây lún xuống khá sâu, rất khó nhấc chân
lên, đúng như có người đã nói, đất Tây Nguyên rất "yêu" người.
Quá trình
xây dựng nhà máy làm cho nguồn nuoc bị ô nhiễm, lội qua rất ngứa
Vượt qua bãi đất trũng, chúng tôi phải trèo lên
1 ngọn đồi thấp, nơi đang được tiến hành san phẳng. Đất đỏ đang bị bào mòn trơ
lên sỏi đá, lác đác vài đống cỏ dại vươn mình. Những lớp đất đỏ bị nước lũ xói
mòn tạo thành những rãnh sâu đến cả chục mét trên triền đồi. Trèo mãi mới lên
đến đỉnh, thật ngỡ ngàng khi trước mắt chúng tôi là cả một vùng đất bị san bằng,
rộng, dài cứ tưởng chừng như bất tận, sự đại quy mô của công trình. Màu đất đỏ
rực, phẳng lỳ tương phản hoàn toàn với khung cảnh Tây Nguyên vốn nhấp nhô, khúc
khuỷu.
Cận cảnh một vùng đất bị san bằng
Trên vùng đất vừa được san bằng này, những đoàn xe nối đuôi nhau thực hiện nốt
những công đoạn cuối, chờ ngày chính thức khởi công xây dựng nhà máy luyện Ocid
Nhôm. Ở đây chỉ mới làm xong trụ sở công ty Nhân Cơ, những khu nhà ở cho chuyên
gia Trung Quốc và các lán trại cho công nhân Việt Nam.
Nếu đúng như kế hoạch, thì cuối năm nay hoặc đầu
năm sau nhà máy sẽ đi vào hoạt động,cho sản lượng 1,2 triệu tấn/ năm, và khi sản
phẩm đầu tiên được cho ra đời, đó cũng là ngày đặt dấu chấm hết cho mảnh đất
Nhân Cơ màu mỡ này. Kế đến, sẽ là cả Đắc Nông - nơi có lượng Bô-xit cao nhất bị
đào bới tan hoang, kéo theo cả một Tây Nguyên chết chóc, và cả miền Nam phải
gánh chịu hậu quả ô nhiễm khôn lường...
Chúng tôi cảm thấy rùng mình khi nghĩ đến điều đó, chúng tôi sợ nghĩ đến tương
lai của các thế hệ sau, khi buộc phải gánh chịu những di họa từ thế hệ trước.
Dưới chân chúng tôi là nơi dự tính làm hồ chứa bùn đỏ, thử tưởng tượng với nạn
khai thác ồ ạt như hiện nay, liệu sau 10-15 năm nữa nó có còn đủ sức chịu đựng,
bao bọc cho Tây Nguyên hay không ? Nếu xảy ra vỡ đập thì hậu quả không thể lường
trước được. Thảm họa ấy còn kinh khủng hơn khi Đắc Nông với địa hình dốc, là
thượng nguồn cùa 2 dòng sông chính Mê Kông và Đồng Nai... Cứ thế, "Quả bom bùn
20 triệu tấn" cứ treo lơ lửng trên đầu đất nước Việt Nam, chờ ngày phát nổ.
Những
rãnh đất bị sói mòn gần nhà máy, sâu đến chục met, trượt chân xuống có thể gãy
chân
Đứng như chết lặng một hồi lâu, chúng tôi quay trở lại con đường cũ. Nỗi ám ảnh
về một Tây Nguyên khô hạn, chết chóc cứ bám theo suốt quãng đường còn lại, cho
tới khi về đến nhà.
Chiều Tây Nguyên đìu hiu, vắng lặng. Bầu trời u uất nỗi buồn, xung quanh bốn bề
núi non trùng điệp, xa xa những ngôi nhà leo lét ánh đèn ! Bữa cơm tối thân mật
với người chủ nhà tốt bụng, lâu lâu có tiếng cười nói bật ra gượng gạo.
Đêm thứ hai ngủ lại Đắc Nông, ai cũng trằn trọc, bâng khuâng. Bất chợt anh bạn
cười òa một cách thích thú, gửi cho mọi người xem tin nhắn SMS từ Sài Gòn, đại ý
là ông Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng yêu cầu dừng ngay lập tức dự án Bô-Xit Tây
Nguyên. Tiếng cười đùa, bình luận lại vang lên, xua đi nỗi lòng nặng trĩu, hóa
ra tin Cá Tháng Tư. Cũng lạ thật, đa số người ta dùng ngày Cá Tháng Tư để vui
đùa tếu táo, còn những người như chúng ta lại chọn ngày Cá Tháng Tư để nói lên
tâm tư, nguyện vọng của mình.
Chúng tôi chìm dần vào trong giấc ngủ, trong đầu vẫn ám ảnh một màu đỏ của đất
Tây Nguyên...
Đắc Nông, tháng 04/2009
Nhóm PV CLB Nhà Báo Tự do
tường trình từ Tây Nguyên
Quan
điểm của Viện Nghiên cứu PT về Khai Thác Bauxite
Nhã
Trân, phóng viên RFA-Bangkok 2009-04-06
Chủ trương của
chính phủ Viễt Nam, chấp thuận cho Trung Quốc khai thác bauxite ở vùng Tây
Nguyên, đang gây nhiều quan ngại cho các nhà trí thức và giới chuyên môn vì
những hệ quả của việc đó.
Courtesy of MienTrung.com
Tây Nguyên là thượng nguồn của nhiều con sông.
Sự ô nhiễm môi trường của con sông ở vùng đó sẽ lan xuống miền Trung, Đồng Nai,
rồi miền Đông Nam Bộ.
Viện Nghiên
cứu Phát triển IDS ở Hà Nội mới đây nêu lên quan điểm của mình qua trao đổi của
Tiến sĩ Nguyễn Quang A với Nhã Trân.
Ô nhiễm nặng nề,
kinh tế không có lợi
Ts Nguyễn
Quang A: Chúng tôi tin rằng
khai thác một vùng quan trọng như vùng Tây Nguyên thì phải tính đến độ bền vững
của sự phát triển. Và, khai thác bauxite trong thời điểm này không có lợi.
Xét về mọi khía cạnh thì dự án này là một dự án không tốt. Xét về mặt môi
trường, dự án này có thể gây ô nhiễm môi trường rất là nặng nề. Xét về mặt
kinh tế thì dự án này không có lợi, không có hiệu quả kinh tế.
Xét về mặt môi trường, dự án này có thể gây ô
nhiễm môi trường rất là nặng nề. Xét về mặt kinh tế thì dự án này không có
lợi, không có hiệu quả kinh tế.
TS.Nguyễn Quang A
Nhã Trân:
Thưa Ts, Viện Nghiên cứu Phát triển đã dựa trên những cơ sở nào mà có kết
luận như vậy về vấn đề khai thác bauxite ở Tây Nguyên?
Ts Nguyễn
Quang A: Chúng tôi tuy không
nghiên cứu chi tiết dự án này nhưng các nhà nghiên cứu của IDS bằng cách này
hoặc cách kia có tham gia vào khảo sát, nhất là anh Nguyễn Trung và anh Nguyên
Ngọc.
Nhã Trân:
Vâng. Trước hết Ts có thể cho biết ý kiến của Viện Nghiên cứu Phát
triển về những tác hại đến môi trường trong việc khai thác bauxite ở vùng Tây
Nguyên?
Ts Nguyễn
Quang A: Nói đến vấn đề môi trường
thì khai thác bauxite ảnh hưởng đến môi trường vùng đó, ảnh hưởng đến sức khỏe
của người dân vùng đó. Đầu tiên là vấn đề nguồn nước. Bản thân nước
ở Tây Nguyên vốn lâu nay không phải là nhiều. Thế mà bây giờ lại lấy nguồn
nước đó để mà khai thác bauxite !
Và một điều hết
sức quan trọng là, đó là thượng nguồn, và là thượng nguồn của nhiều con sông.
Sự ô nhiễm môi trường của con sông ở vùng đó như vậy sẽ lan xuống các vùng quan
trọng khác như là miền Trung, Đồng Nai, rồi miền Đông Nam Bộ.
Bản thân nước ở Tây Nguyên vốn lâu nay không
phải là nhiều. Thế mà bây giờ lại lấy nguồn nước đó để mà khai thác
bauxite ! Và một điều hết sức quan trọng là, đó là thượng nguồn, và là thượng
nguồn của nhiều con sông. Sự ô nhiễm môi trường của con sông ở vùng đó như
vậy sẽ lan xuống các vùng quan trọng khác như là miền Trung, Đồng Nai, rồi miền
Đông Nam Bộ.
TS.Nguyễn Quang A
Đó là vấn đề về
nước. Rồi tới vấn vấn đền bùn đỏ. Vấn đề bùn đỏ thì xử lý như thế nào?
Theo chúng tôi biết thì cái cách xử lý bùn đỏ ở Tây Nguyên là một công nghệ môi
sinh không phải là tốt. Chất thải của bùn đỏ có thể gây nhiều ô nhiễm môi
trường. Rồi vùng Tây Nguyên có một mùa khô và một mùa mưa. Trong
thời gian mùa khô thì chất thải đó có thể gây ô nhiễm rất là lớn. Và nếu
mà không xử lý tốt thì cái bùn đỏ này có thể ảnh hưởng lớn đến môi trường.
Nhã Trân:
Thế còn xét về mặt kinh tế, việc
khai thác bauxite ở Tây Nguyên liệu có giá trị kinh tế mà chính phủ Việt Nam
mong đợi?
Ts Nguyễn
Quang A:
Về kinh tế thì
chúng tôi không mong đợi. Khai thác bauxite từ dưới lòng đất rồi chế biến sơ sơ
rồi mang bán thì chúng tôi nghĩ là không được giá. Rồi trong thời gian tới cũng
không có đủ để mà làm nhôm. Như vậy chỉ có thể bán được alumina. Mà
thị trường của alumina là một thị trường không phải là lớn, không phải là một
thị trường tương đối là dồi dào, cho nên việc bán không dễ.
Muốn chuyển
alumina ra cảng để có thể xuất khẩu được thì cần phải mở rộng đường, hay là xây
một cái tuyến đường sắt riêng cho việc này chẳng hạ. Đầu tư vào một tuyến đường
sắt như thế,và chủ yếu chỉ để phục vụ cho việc khai thác bauxite thì quá tốn
phí.
TS.Nguyễn Quang A
Mà cái giá trị mà
alumina có thể bán được, cái giá trị gia tăng mà Việt Nam có thể đưa them thêm
vào, không phải là lớn. Về mặt kinh tế là thế.
Nhưng mà còn có
một cái khó hơn nữa, là từ vùng Tây Nguyên xuống đến cảng có một đọan rất là
dài, hiện bây giờ đường đi tuy là có nhưng mà di chuyển thì rất là khó khăn.
Muốn chuyển alumina ra cảng để có thể xuất khẩu được thì cần phải mở rộng đường,
hay là xây một cái tuyến đường sắt riêng cho việc này chẳng hạ. Đầu tư vào một
tuyến đường sắt như thế,và chủ yếu chỉ để phục vụ cho việc khai thác bauxite thì
quá tốn phí.
Bất lợi về an
ninh chính trị
Nhã Trân:
Ngoài những hệ lụy về vấn đề môi trường cũng như cái giá trị thật sự về mặt
kinh tế, việc khai thác bauxite ở Tây Nguyên hiện còn gây nên một mối quan ngại
liên quan lãnh vực ngoại giao/chính trị/quân sự v.v... Viện Nghiên cứu Phát
triển có ý kiến gì không trước những quan ngại này của công luận?
Ts Nguyễn
Quang A: Tôi nghĩ cái đấy cũng
là một điểm chắc chắn cần lưu tâm bởi vì người ta lý giải là khai thác bauxite
sẽ tạo ra công ăn việc làm cho bà con, v.v... và v.v... Nhưng mà thật sự nếu mà
từ nguyên vật liệu, từ công nhân không có tay nghề gì cả, chỉ làm những việc rất
là bình thường mà người ta cũng đưa từ nước ngoài vào thì đấy cũng là một điểm
rất là đáng lưu ý.
Nhưng mà thật sự nếu mà từ nguyên vật liệu, từ
công nhân không có tay nghề gì cả, chỉ làm những việc rất là bình thường mà
người ta cũng đưa từ nước ngoài vào thì đấy cũng là một điểm rất là đáng lưu ý.
TS.Nguyễn Quang A
Tôi nghĩ đó là
mối quan tâm rất là lớn của dư luận ở VN và chúng tôi cũng chia sẻ những mối
quan tâm đó về mặt an ninh quốc gia, về mặt chính trị và nhiều thứ khác nữa, tuy
chúng tôi không đi sâu vào vấn đề này bởi vì chúng tôi không phải là những người
chuyên môn về lãnh vực đó.
Nhã Trân:
Thưa như vậy theo quan điểm của Viện Nghiên cứu Phát triển IDS, nếu dự án
khai thác bauxite ở Tây Nguyên đã không có giá trị về mặt kinh tế mà lại có
những tác hại nghiêm trọng như vậy đến môi trường đồng thời lại còn gây ra một
số hệ lụy khác chẳng hạn như đến vấn đề an ninh quốc gia v.v... thì phải chăng
khai thác bauxite là một điều lợi bất cập hại?
Ts Nguyễn
Quang A: Đúng như vậy.
Cái dự án bauxite nên dừng lại, hoặc nếu mà không thể dừng được vì những lý do
này kia thì phải làm hạn chế ở cái qui mô thử nghiệm chứ không nên mở rộng ra
nhiều.
Chính phủ nên làm
sao để bảo tồn cái thiên nhiên, bảo tồn cái văn hoá của vùng Tây Nguyên.
Còn bản thân cái bauxite thì có thể để lại cho con cháu đời sau. Có thể
lúc đó công nghệ sẽ phát triển khác đi và có những giải pháp có thể xử lý được
những vấn đề về môi trường, có thể mang lại được hiệu quả kinh tế cao hơn.
Nếu mà làm như
thế thì có trách nhiệm hơn với đời sau, với con cháu.
Khi
bauxite được khai thác theo “quy trình lộn ngược”
Thiện Giao, phóng viên đài RFA 2009-04-05
Một báo cáo gần
đây, do Liên Hiệp Các Hội Khoa Học và Kỹ Thuật Việt Nam thực hiện, nhận định là
quá trình triển khai các nhà máy bauxite đầu tiên tại Việt Nam được
tiến hành theo một “quy trình lộn ngược,” và việc
các nhà máy “đều sử dụng công nghệ của 1 công ty Trung Quốc là
điều đáng lo ngại.”
AFP PHOTO
Nhiều ý kiến lo ngại việc tiến hành dự án khai
thác bô-xít có thể hủy hoại môi trường sống của vùng Tây Nguyên.
Biên tập viên Thiện Giao có thêm thông tin sau
đây.
Các dự án bauxite đã và đang được tiến hành tại
Tây Nguyên thiếu chiến lược, thiếu nghiên
cứu, ảnh hưởng tai hại đến môi trường văn hóa, xã hội, và trong
một số khía cạnh, vi phạm đến “luật của nhà
nước Việt Nam về sử dụng lao động nước ngoài.”
VUSTA
Các ý kiến vừa đề cập được nêu trong bản báo cáo
mà người đọc có thể tìm thấy trên Internet những ngày gần đây. Và báo cáo này
được xem là của Liên Hiệp Các Hội Khoa Học và Kỹ Thuật Việt Nam, VUSTA,thực hiện
với đề tài “Bước Đầu Tìm Hiểu Các Vấn Đề Xung Quanh Việc Triển Khai Các Dự Án
Bauxite Tây Nguyên.”
Gần đây đã có hàng trăm công nhân Trung Quốc đến
xây dựng nhà máy tại Tân Rai, Lâm Đồng. Và vào cao điểm sẽ là con số ngàn.
Bản báo cáo của VUSTA
Trong một lần phỏng vấn hồi cuối tháng Hai vừa
qua, nhà văn Nguyên Ngọc đã cho chúng tôi biết, rằng vào thời điểm ấy, “VUSTA,
một tổ chức rất lớn gồm hầu hết tất cả các hiệp hội về các ngành khoa học - kỹ
thuật và cả khoa học xã hội, cũng đã vào cuộc để nghiên cứu.”
Cũng thời điểm ấy, trả lời phỏng vấn của đài
chúng tôi, tiến sĩ Hồ Uy Liêm, Chủ Tịch VUSTA, cho biết, rằng “Liên Hiệp tư vấn
cho chính phủ phương án phát triển bauxite có lợi nhất, cân bằng giữa môi trường
và phát triển xã hội, cũng như bảo đảm quyền lợi của người dân tộc.”
“Thế thì hiện nay mục tiêu hoạt động của chúng
tôi trong những tháng này, không những ở đây [Đắc Nông] mà cả ở Hà Nội và các
địa phương. Có thể vài tháng nữa sẽ có ý kiến chính thức. Bây giờ tất nhiên cũng
có một số ý kiến thống nhất rồi, nhưng chúng tôi phải chuẩn bị rất kỹ các số
liệu. Định tính thì dễ, còn định lượng để đưa ra những số liệu, những con số cụ
thể thì phải tính toán nghiêm chỉnh.”
Báo cáo của
VUSTA
Bây giờ thì bản báo cáo sơ khởi đã hoàn tất, và
các kết luận cho thấy các dự án bauxite theo “chủ trương lớn của Đảng và Nhà
Nước” đang đi theo một “quy trình lộn ngược.”
Báo cáo viết rằng, “Quá trình triển khai tại các
nhà máy đầu tiên được tiến hành theo một quy trình lộn ngược;” thiếu nghiên cứu,
đánh giá cụ thể về hiệu quả kinh tế, tác động tiêu cực về văn hóa, xã hội, môi
trường, và “thiếu hẳn sự chuẩn bị từ quy hoạch đến kế hoạch thực hiện…”
Bản báo cáo nêu ra 7 điểm “bất cập” trong quá
trình lập quy hoạch và triển khai các dự án bauxite. Trong số này, có sự bất cập
về kinh tế, “bán rẻ tài nguyên không thể tái tạo,” không thể
giải thích được “vấn đề cơ sở hạ tầng,” có thể tái lập “hậu quả do sử dụng công
nghệ Trung Quốc,” làm “mai một bản sắc văn
hóa bản địa, phân tầng xã hội,” “đe
dọa an ninh quốc phòng, toàn vẹn lãnh thổ,” nguy cơ thua lỗ nặng
nề và “tạo gánh nặng cho quốc gia về sau.”
Đe dọa văn hóa
Tây Nguyên
Chỉ xét riêng đến khía cạnh văn hóa, nhà văn
Nguyên Ngọc, người có quá trình nghiên cứu lâu dài về văn hóa Tây Nguyên, từng
nói, “Tây Nguyên hiện còn tồn tại dấu vết những nền văn hóa cổ xưa nhất của
những dân tộc đã từng sống trên mảnh đất mà ngày nay gọi là mảnh đất Đông
Dương.” Thế nhưng, khai thác bauxite Tây Nguyên chính là đe dọa trực tiếp nền
tảng “không gian văn hóa cồng chiêng” độc đáo của địa phương này.
Nếu đấu thầu một cách minh bạch, đúng luật, và
với tiêu chí là lợi ích tối đa lâu dài của đất nước, chứ không phải của chủ đầu
tư, thì không thể có một nhà thầu Trung Quốc nào có thể thắng thầu trong bất cứ
dự án bauxite nào.
Tiến Sĩ Nguyễn Thành Sơn
“Khi Tây Nguyên mất nền tảng của mình, văn hóa
của họ sẽ tan. Một khi văn hóa tan đi, đặc biệt đối với dân tộc thiểu số là nơi
văn hóa đối với họ vô cùng sâu sắc, xã hội sẽ không thể ổn định, thậm chí các
dân tộc không thể tồn tại một cách bền vững.”
Nhà thầu TQ,
công nhân TQ, công nghệ TQ
Bản báo cáo của VUSTA đưa ra một số nhận định
đáng quan tâm. Chẳng hạn, “việc cả 2 nhà máy alumina đầu tiên của Việt Nam đều
sử dụng công nghệ của 1 công ty Trung Quốc là điều đáng lo ngại.”
Thế nhưng, việc công ty CHALIECO của Trung Quốc
được thắng thầu tại Việt Nam lại càng đáng quan tâm hơn. Báo cáo viết rằng,
trường hợp nhà máy Tân Rai, Lâm Đồng, thì
CHALIECO bỏ thầu giá thấp, sau khi
thắng thầu lại yêu cầu tăng giá. Cụ thể, giá bỏ thầu để được chấp nhận là
352 triệu Mỹ kim, nhưng sau đó, phía Trung Quốc đàm phán yêu cầu tăng lên thành
466 triệu Mỹ kim. Và Tập Đoàn Than – Khoáng Sản Việt Nam, TKV, vẫn cứ chấp nhận.
Một bản báo cáo khác, do một cán bộ của chính
TKV, là tiến sĩ Nguyễn Thành Sơn viết gởi một số lãnh đạo của Đảng cách đây ít
lâu, có đoạn là ông khẳng định “nếu đấu thầu một cách minh bạch, đúng
luật, và với tiêu chí là lợi ích tối đa lâu dài của đất nước, chứ không phải của
chủ đầu tư, thì không thể có một nhà thầu Trung Quốc nào có thể thắng thầu trong
bất cứ dự án bauxite nào.”
Bản báo cáo của VUSTA đưa ra một kết luận khá
bất ngờ: với tình hình thị trường hiện nay, và với công suất của 2 nhà máy nằm
trong dự án, “mỗi năm, tập đoàn TKV sẽ phải bù
lỗ từ 60 đến 120 triệu Mỹ kim.”
Xét về mặt nhân công và lao động, bản báo cáo
cho rằng “quá trình khai thác bauxite sẽ chiếm dụng một diện tích đất rất lớn
nhưng hiệu quả tạo công ăn việc làm không cao.” Cụ thể, đối với sự án Tân Rai
tại Lâm Đồng, thì “bình quân các dự án bauxite
cần tới 2,5 ha đất để tạo ra 1 việc làm.”
Việc cả 2 nhà máy alumina đầu tiên của Việt Nam
đều sử dụng công nghệ của 1 công ty Trung Quốc là điều đáng lo ngại.
Bản báo cáo của VUSTA
Thế nhưng, có một hiện tượng mâu thuẫn về mặt
nhân công. Cũng theo báo cáo, “gần đây đã có hàng trăm công nhân Trung Quốc đến
xây dựng nhà máy tại Tân Rai, Lâm Đồng. Và vào cao điểm sẽ là con số ngàn.”
Sự có mặt của công nhân Trung Quốc tại đây cũng
đặt ra vấn đề: chính dự án của Nhà Nước đã “vi phạm luật của Nhà Nước Việt Nam
trong việc sử dụng lao động nước ngoài.”
Báo cáo cho biết,
sự có mặt của công nhân Trung Quốc “ảnh hưởng nặng
nề công ăn việc làm của cư dân tại chỗ.” Và “cũng không thể quản
lý được hoạt động của công nhân Trung Quốc vào làm việc theo visa du lịch ở đó,
là điều có thể ảnh hưởng trực tiếp tới an
ninh địa phương.” Và một trong bốn kiến nghị mà báo cáo của
VUSTA đưa ra là phải xem an ninh quốc gia như là một tiêu chí quan trọng nhất
cần phải tôn trọng.
